Με αφορμή το τελευταίο συμβάν στη Ρόδο, και τις τοποθετήσεις που διάβασα, «σκόνταψα» σε αυτή τη νέα για μένα έκφραση που ήχησε στ’ αυτιά μου κάπως παράδοξα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε προηγήθηκε φυσικά και κατά προτεραιότητα, η καταδίκη των ανερμάτιστων υποστηρικτών -“δικηγόρων” των θυτών του περιστατικού.
Η έκφραση “κουλτούρα βιασμού” είναι αυτή που πάνω της σκόνταψα. Μια έκφραση που τη συνάντησα να λέγεται από πολλούς και ειδικά από υπερασπιστές των έμφυλων δικαιωμάτων. Μου φάνηκε ακατανόητη αν όχι άστοχη. Και αυτό γιατί για μένα, κουλτούρα σημαίνει πολιτισμός, καλλιέργεια, ιδεολογία, καλλιτεχνική δημιουργία, αναπαραγωγή εθίμου, προβολή, προτυποποίηση. Η κουλτούρα εμπεριέχει όλα τα παραπάνω σα ταυτοτικά της στοιχεία, αφού είναι έκφραση πολιτισμού και καλλιέργειας, απ’ όπου αντλεί το όνομά της.
Στο δυτικό κόσμο τουλάχιστον δεν έχει πέσει στην αντίληψή μου να υπάρχει , μια τέτοια καλλιέργεια της πρακτικής του βιασμού ως κουλτούρα, ούτε αντίστοιχο πολιτισμικό παράγωγο, ή έστω μια υποκουλτούρα της παραβατικής αυτής πρακτικής όπου και να καλλιεργείται ένα τέτοιο «πνεύμα» ως αξία. Δεδομένου ότι μια τέτοια πράξη είναι ποινικά κολάσιμη στο δυτικό κόσμο, δεν είναι εύκολο να αναδυθεί μια τέτοια κουλτούρα, ως υποκουλτούρα έστω, τουλάχιστον από τα βάθη του περιθωρίου της κοινωνίας. Και πως θα μπορούσε να προκύψει, αφού με βάση το κυριολεκτικό ορισμό της, η παραγωγή αυτής θα μπορούσε να γίνει, είτε από καθ’ έξιν ή δυνητικούς βιαστές, ή ακόμα και αυτούς που επιδοκιμάζουν το βιασμό σα διαδικασία, και συνιστούν ομάδα που παράγει “πολιτισμό” βιασμών. «Κουλτούρα βιασμού», μπορεί να παράγεται ίσως, από ένα θύλακα της πορνογραφίας, που προβάλλει σα θέαμα κυριαρχικές σεξουαλικές πρακτικές. Πρακτικές που όμως, στην εφαρμογή τους θα μπορούσαν να είναι συναινετικές, όταν τα ζευγάρια υποδύονται οικειοθελώς αντίστοιχους ρόλους στα ερωτικά τους παιχνίδια. Υπάρχει “πολιτισμός” βιασμού; Στην Ελλάδα τουλάχιστον, αλλά φαντάζομαι και σε όλες τις χώρες του κόσμου, δε προβάλλεται, δε προωθείται δεν είναι πρότυπο ο βιασμός σα πρακτική.
Ποια θα ήταν η πιο εύστοχη έκφραση; Νοοτροπία βιασμού.
Απαραίτητη συνθήκη για τη δημιουργία της είναι, σε ένα περιβάλλον όπου άνθρωποι λειτουργούν κυριαρχικά-εξουσιαστικά επάνω σε άλλους. Γιατί εξουσιαστικά; Γιατί δεν έχουν κουλτούρα σεβασμού. Και δεν έχεις κουλτούρα σεβασμού γιατί δέχεσαι εξουσία που δημιουργεί κόμπλεξ μειονεξίας, ένα κόμπλεξ που εξισορροπείται αναπαράγοντας νοοτροπία επιβολής. Στους άνδρες εκφράζεται ως φαλλοκρατική επιβολή, όταν το αδύναμο είναι η γυναίκα. Αντίστοιχες επιβολές εκφράζεται σε κάθε αδύναμο ον, στον έγχρωμο, στον αδύναμο, στα ζώα… Στη γυναίκα είναι και βολικό, αφού πέρα από την έμφυλη διάκριση που πιθανά έχει καλλιεργηθεί, υπάρχει και το σεξουαλικό διακύβευμα. Ιδιαίτερα όταν η επιθυμία συναντάει «τοίχο», η απόρριψη εκλαμβάνεται από το φουσκωμένο εγώ του φαλλοκράτη ως υποτίμηση, και σε συνδυασμό με την απουσία κουλτούρας σεβασμού και τις ανύπαρκτες αναστολές του υπερεγώ, ο βιασμός γίνεται δυστυχώς συνεπακόλουθο της παραπάνω συνθήκης.
Υπάρχει νοοτροπία βιασμού στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας;
Σε γενικές γραμμές όχι. Η έκφραση που λέει, “με αυτά που φοράς τι περιμένεις;”, ναι είναι κοινότυπη, ναι αποτελεί μέρος μιας νοοτροπίας φαλλοκρατικής, ακόμα και νοοτροπίας βιασμού, όμως έχει να κάνει περισσότερο με τη σεξουαλική απόρριψη, τη διαχείριση της οικονομίας της σεξουαλικής έκφρασης και τον άτυπο ανταγωνισμό μεταξύ των φύλων, παρά με πραγματική πρόθεση βιασμού. Περισσότερο λειτουργεί σαν εκ των υστέρων δικαιολογία για το έγκλημα, παρά σα πραγματικό κίνητρο για τη τέλεσή του. Άλλωστε, αν όσοι έλεγαν αυτή τη φράση βιάζανε, δε θα απαριθμούσαμε κάποιες εκατοντάδες καταγεγραμμένα περιστατικά το χρόνο, αλλά για χιλιάδες…, (καταγεγραμμένα πάντα μιλώντας). Υπάρχει η φαλλοκρατία, ως νοοτροπία σε διάφορους χώρους δραστηριότητας, αλλά, αν εξαιρέσεις τη καταναλωτική σεξιστική προτυποποίηση των γυναικών, μπορούμε να πούμε ότι σε γενικές γραμμές στη πράξη υπάρχει αλληλοσεβασμός στη συμβίωση μεταξύ των φύλων.
Στο άμεσο μέλλον όμως, πιστεύω ότι το φαινόμενο της «νοοτροπίας του βιαστή» θα πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις, γιατί είναι ανάλογο με την ανάπτυξη του εκφασισμού της κοινωνίας. Όσο αναπτύσσεται ο κοινωνικός εκφασισμός, τόσο η κουλτούρα του σεβασμού θα συρρικνώνεται, αφού στη κουλτούρα του φασισμού υπάρχει η ανυποληψία της ίδιας της ζωής και της προσωπικότητας. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε, και την εμπορευματοποίηση των σεξουαλικών προτύπων, ναι τα πράγματα θα γίνουν εξαιρετικά επικίνδυνα, και διαβλέπω οπισθοδρόμηση, υποτίμηση της γυναίκας, και όξυνση των περιστατικών βίας κατά των γυναικών.
Χρειάζεται να κάνουμε “φασαρία” για το θέμα;
Ναι είναι εξαιρετικά επείγον να καταγγέλλουμε τέτοιες συμπεριφορές, να απομονώνουμε τις νοοτροπίες, να αντικρούουμε τις “κουβέντες” αλλά και κυρίως, να πολεμάμε τη συνθήκη “εκκόλαψης” του βιασμού αλλά και της νοοτροπίας.
Με ποιο τρόπο;
Για μένα είναι ζήτημα συνθήκης εκκόλαψης, και το κοινωνικό αυτό σύμπτωμα καταργείται μόνο με τη κατεδάφιση του ιεραρχικού συστήματος αναπαραγωγής της κυριαρχίας. Αυτή είναι η συνθήκη εκκόλαψής του. Αλλιώς, και όσο υπάρχουν οι συνθήκες εκκόλαψης, θα έχουμε τέτοια θέματα, θα έχουμε φαλλοκρατία, και συνεπακόλουθα νοοτροπία βιασμού.
Φυσικά κι έχει νόημα, η ύπαρξη συλλογικοτήτων που ειδικεύονται στα μερικά θέματα που τις απασχολούν προνομιακά. Έχει όμως ακόμα πιο μεγάλο νόημα, όταν συνδέουν διαλεκτικά τα ειδικά θέματα, με το ευρύτερο συνολικό σε μια νομοτελειακή σύζευξη. Όπως και να έχει όμως, οι όποιες δικαιωματικού χαρακτήρα συλλογικότητες, θα πρέπει να υπερασπίζουν το τεκμήριο της αξιοπιστίας τους, χειριζόμενοι τα θέματα με τη σοβαρότητα, και το τόνο, που τους αντιστοιχεί. Διαφορετικά, όσο και να κραυγάζουμε καταγγέλλοντας “κουλτούρες”, θα ακυρώνουμε μέσω της υπερβολής την εγκυρότητα του λόγου μας. Θα καλλιεργούμε τον έμφυλο ανταγωνισμό, και θα τροφοδοτούμε με οπαδούς τα αντίστοιχα “κάστρα”, -δημιουργώντας πελατειακό κοινό για κάποιους «καριερίστες των δικαιωμάτων». Και στη καλύτερη περίπτωση να επιτύχουμε, ένα αυστηρότερο νομικό πλαίσιο, που θα δικαιώνει ακόμα περισσότερο το κράτος -προστάτη, πριμοδοτώντας έτσι ακόμα περισσότερο την ετερονομία και τη ποινικοποίηση, με συνέπεια τη διαιώνιση της κυριαρχικής νοοτροπίας, και κατ’ επέκταση το βιασμό.
Μια ανατροφοδότηση δηλαδή, αφού αυτό -το κράτος, με την νομιμότητα, και την “ιεραρχικότητά” του, είναι και η κύρια πηγή αλλά και αιτία διαιώνισης της κοινωνικά αναπαραγόμενης βίας…
Θεωρώ λοιπόν πως η έκφραση «κουλτούρα βιασμού» δεν ισχύει, και μάλλον εφευρέθηκε για να δώσει νόημα μέσω της υπερβολής, στη δημιουργία νέων «γραφειοκρατιών» δικαιωματικού αγώνα, που παίρνουν θέση εκκίνησης για τον επαγγελματικό εποικισμό του νεοφιλελεύθερου συστημικού εξουσιαστικού σύμπαντος…
Υποβολή απάντησης