Η πεμπτουσία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού είναι η απληστία. Γιατί πώς να εξηγήσει κανείς τη τάση ενός ολόκληρου συστήματος να επιδιώκει να πυροβολήσει τα πόδια του;
Ο παραγωγικός καπιταλισμός βασίζεται στη συσσώρευση χρήματος, δηλαδή, το κέρδος που δημιουργείται από τη παραγωγή αγαθών, προς κατανάλωση. Αυτό σημαίνει ότι για να δημιουργηθεί κέρδος, θα πρέπει να υπάρξει κατανάλωση. Και ο βασικός πυρήνας της κατανάλωσης είναι οι πληθυσμοί των ανθρώπων που φέρουν αγοραστική ικανότητα, δηλαδή εκείνοι που μπορούν να είναι καταναλωτές, αλλά και παράγουν, ως εργαζόμενοι.
Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός από την άλλη, επιδιώκει την άμεση αύξηση των κερδών για λογαριασμό των επιχειρήσεων, που προέρχεται από την εξοικονόμηση πόρων, εστιάζοντας πάνω στην ίδια τη φάση της παραγωγής. Αυτή συντελείται με τη μείωση του μισθολογικού κόστους, που είναι και ο σημαντικότερος παράγοντας κόστους για τις επιχειρήσεις. Η μείωση του μισθολογικού κόστους φέρνει πράγματι βραχυπρόθεσμα κέρδος. Υποτιμά όμως το στοιχείο της κατανάλωσης, αφού ταυτόχρονα μειώνει την αγοραστική ικανότητα των καταναλωτών σε κρίσιμο βαθμό, -που είναι και η κύρια πηγή παραγωγής κέρδους σε σχετικό βάθος χρόνου.
Η «εμμονή» αυτή της άμεσης παραγωγής κέρδους για λογαριασμό της επιχείρησης, και η παραγκώνιση της έμμεσης, δηλαδή μέσω του κύκλου της αγοράς, δε μπορεί να εξηγηθεί με οικονομικά ορθολογικούς όρους. Θα μπορούσε να εξηγηθεί, αν υποθέταμε ότι για κάποιους λόγους, όπως άσχημη προοπτική του κλάδου δραστηριότητας, το αβέβαιο μέλλον για την επιχείρηση, η απουσία διάδοχης κατάστασης, προσωπικές ανάγκες ή η αναζήτηση μιας τελευταίας «αρπαχτής» πριν το κλείσιμο, και άλλες εκδοχές, θα μπορούσαν να ωφελήσουν ευκαιριακά μια τέτοια επιλογή, για την εξαγωγή άμεσου οφέλους. Κανένας άλλος λόγος δεν ευσταθεί για τη μείωση του μισθολογικού κόστους, δηλαδή της αγοραστικής ικανότητας των εργαζομένων, αφού στη πράξη πριονίζει το κλαδί που κάθεται εξάγοντας κέρδος το σύστημα της αγοράς.
Εδώ θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε, γιατί γίνεται έτσι; Από που πηγάζει αυτή κοντόφθαλμη ανορθολογική τάση; Ας καταθέσω μερικές παρατηρήσεις.
Το σύστημα διευθύνεται από το παράγοντα άνθρωπο. Και ο παράγων άνθρωπος συνδιαμορφώνει τις κατευθύνσεις του συστήματος, ανάλογα με τη κουλτούρα που διαπλάθεται σε μια συνθήκη.
Άλλη είναι η κοινωνική συνθήκη λίγο μετά από ένα παγκόσμιο πόλεμο, στο δοκιμασμένο Παρίσι, στο κατεστραμμένο Βερολίνο, και στα ερείπια του Λένινγκραντ, αλλά και πιο παλιά, μετά το κραχ του 1929 και το New Deal (Νόμος Glass- Steagall)*, κι άλλη αυτή που ενέπνευσε τη σκέψη του Milton Friedman έτσι όπως εκφράσθηκε 15-20 χρόνια μετά στη σχολή του παραλίμνιου Σικάγο. Η τελευταία αυτή αντίληψη, αφού παράχθηκε σε συγκεκριμένη συνθήκη, μπολιάστηκε μεθοδικά, προοδευτικά κι επιθετικά από τους μηντιακούς αγωγούς της εξουσίας μέσα στο κοινωνικό σώμα. Σίγουρα ευνόησε η ίδια η κοινωνικο-οικονομική συγκυρία στο άπλωμα αυτό, πέρα από την όποια ενορχηστρωμένη μηντιακή επίθεση των think tanks, και των υπηρετούντων τους κυρίαρχους μαζικά μέσα ενημέρωσης. Μια συνθήκη εκκόλαψης λοιπόν, που αγνοεί στη μνήμη το πόνο του πολέμου, ως εκδήλωση διαχωρισμών, και υποτιμά την έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης.
Η αδυναμία αποστασιοποίησης από τη συνθήκη μέσα στην οποία ωριμάζει η σκέψη, και γίνεται “κόλλημα”, είναι για όλους τους ανθρώπους μια αντικειμενική συνθήκη, φαντάζομαι ακόμα και γι αυτόν τον Milton Friedman. Πόσο μάλλον για τον φοβικό εγωκεντρικό καταναλωτή.
Ο εγωκεντρισμός ως σύμπτωμα συμπλέγματος μειονεξίας, είναι συστατικό αυτής της συνθήκης. Γιατί πως αλλιώς να χαρακτηρίσουμε ανθρώπους που επιδιώκουν ένα τόσο αντικοινωνικό σύστημα, που με τον τρόπο του δημιουργεί κοινωνίες μαζικοποιημένης φτώχειας και δυστυχίας; Τι είδους άνθρωποι μπορεί να είναι αυτοί που επιλέγουν να συζούν με εξαθλιωμένους και δυστυχισμένους φτωχούς, ανεπηρέαστοι, αν όχι ευχαριστημένοι; Αν δεν είναι συμπλεγματικοί τότε τι είναι; Και όμως μοιάζει να πρόκειται σαν φυσική ιστορική νομοτέλεια αυτή η εξέλιξη. Η δημιουργία ατομικοτήτων που αναδύθηκαν μέσα από τον κόσμο της κεϋνσιανής καπιταλιστικής συνθήκης, κι απώλεσαν και το τελευταίο ένδυμα εγγύτητας στο συνάνθρωπο.
Παράγωγο είναι και ο ελιτισμός, σε αντίστιξη με τη μαζικοποίηση των πληθυσμών. Ο ελιτισμός των επικυρίαρχων είναι ένα δεδομένο, που αποτελεί τη πεμπτουσία της νεοφιλελεύθερης λογικής. Ο τεχνοκρατισμός, και η εργαλειοποίηση της γνώσης, δημιουργούν στη καπιταλιστική αλλοτριωτική συνθήκη, ομάδες που ελέγχοντας μέρος της γνώσης νομίζουν ότι κατέχουν τη γνώση του ελέγχου Και αυτή η πεποίθηση ελέγχου, δημιουργεί οίηση εξουσίας, και συνειδητή απαξίωση του κόσμου, και αντιμετώπισή του ως μάζα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όσο μεγεθύνονται μαζικές κοινωνίες, και μάλιστα αστικής μορφής σε μητροπολιτικά κέντρα, ευθέως ανάλογα ενισχύεται , ένα αίσθημα αποστασιοποίησης αλλά και διάκρισης του εγώ από τη “μάζα”. Οι “ικανοί”, είναι και οι “άξιοι”, οι δυνατοί. Ανεξάρτητα αν αυτή η αλλοτρίωση, τους έχει μετατρέψει στους καλύτερους πελάτες των ψυχιατρικών καναπέδων.
Η υπερίσχυση των «δυνατών», μετατρέπεται σε status. Μονιμοποιείται σα κατάσταση και με αυτό το τρόπο, αίρει τις όποιες ανθρωπιστικές αξιακές αναστολές. Δημιουργεί τις προϋποθέσεις της αλαζονείας της διαχείρισης, που η ανθρώπινη ζωή απαξιώνεται για ότι θεωρείται ως “μαζικός άνθρωπος”. Είναι το υβρίδιο της λογικής που ενυπήρχε στα αποικιοκρατικά καθεστώτα, όταν οι αποικιοκράτες απαξιώνοντας την ανθρώπινη ζωή, και αντιμετωπίζοντας τους ιθαγενείς ως ζώα, προέβαιναν συστηματικά σε μαζικές γενοκτονίες, αποενοχοποιητικός προάγγελος, της ναζιστικής θηριωδίας.
Οπότε ας μη μας εκπλήξει η όποια απανθρωποποίηση του συστήματος. Είναι στο DNA της δομής του, να είναι ταξικό κι απάνθρωπο για τους “από τα κάτω”, στη παρούσα φάση. Και λέμε στη παρούσα φάση, γιατί είναι η νομοτελειακή μετάλλαξη του προηγούμενου Κεϋνσιανής υφής καπιταλισμού, αυτού με το “ανθρώπινο πρόσωπο”. Και είναι η φυσική εξέλιξή του να συμβαίνει έτσι. Στάδιο του καπιταλισμού.
Δυστυχώς παρατηρώντας το προηγούμενο ανάλογο κύκλο που κατέληξε στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η προϊούσα εξέλιξη προοιωνίζει ακόμα χειρότερες προοπτικές για τους ανθρώπους σήμερα, αφού μετά τον COVID-19 θα επέλθει υπερπροσφορά εργατικών χεριών κι εργασίας σε ένα μαζικό κόσμο χωρίς κατεστραμμένες υποδομές, άρα και με περιορισμένα περιθώρια ανάπτυξης. Στη καλύτερη περίπτωση θα έχουμε μακροχρόνια ύφεση, που σημαίνει μαζική φτώχεια για πολλά χρόνια από τη μία, και από την άλλη συσσώρευση μαζικού πλούτου στην περιχαρακωμένη, και καλά προφυλαγμένη ελίτ.
Ο κύκλος του καπιταλισμού λοιπόν μοιάζει να οδεύει σε οριακή κατάσταση. Θα γίνει ο πόλεμος; θα ρεύσει ποτάμι το αίμα των φτωχών ανθρώπων, ώστε να …«ρυθμιστεί ο υπερπληθυσμός»; Θα καταστραφούν οι υποδομές, ώστε να ξαναέρθει η «οργιώδης κι αειφόρος» ανάπτυξη που ακολουθεί; Θα ολοκληρωθεί ο “κύκλος”, -πόλεμος, σοσιαλδημοκρατία, κοινωνικό κράτος πρόνοιας, φιλελευθερισμός, νεοφιλελευθερισμός, φασισμός, πόλεμος-;
ή θα έχουμε μια νεοφεουδαρχία παγκόσμιας εταιρειοκρατικής μορφής, όπου οι μάζες θα διαρθρωθούν ταξικά σε μια νέα δομή; κάποιοι “προνομιούχοι” θα ζουν υπηρετώντας τις ελίτ επιβιώνοντας με όρους νεομεταλλαγμένου κοτόπουλου αποστειρωμένου εκτροφείου, και οι υπόλοιποι, σε εξαθλιωμένες συνθήκες σε μεγάλα γκέτο όπου οι πληθυσμοί θα “ρυθμίζονται” με το ίδιο “πνεύμα” που αφανίζονταν οι ιθαγενείς τον καιρό της αποικιοκρατίας;
Όπως και να γίνει, το συμπέρασμα για εμάς είναι ένα: αναμένεται δυστοπία.
Το σύστημα αυτό δε διορθώνεται. Γκρεμίζεται. Και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να αναλάβουμε δράση εμείς. Οι “μάζες”. Να αρνηθούμε τη μοίρα που μας επιφυλάσσεται από τα κέντρα εξουσίας. Να ορθώσουμε το ανάστημα στο ύψος που αναλογεί η αξιοπρέπειά μας. Μέσα από τη δική μας οργάνωση, να ανατρέψουμε το παρανοϊκό αυτό σύστημα, και να ξαναφέρουμε τη λογική της ζωής, και το σύμφωνα με τις ανάγκες μας, σεβασμό της φύσης και την συνεπακόλουθη οικονομία των φυσικών πόρων. Μια κοινωνική οργάνωση ανατρεπτική στο σύστημα κράτος -καπιταλισμός, που όσο υπάρχουν, ακόμη κι αν έχουν “ανθρώπινο” πρόσωπο, θα δίνουν πάντοτε την ευκαιρία στο “διάβολο” να ανοίξει τη πόρτα της ανθρωποβόρας απληστίας του. Αυτός είναι κι ο λόγος της ύπαρξής τους άλλωστε. Γι αυτό κι εμείς θέλουμε μια οργάνωση ακηδεμόνευτη κι αντιεραρχική, μα και ταυτόχρονα αποτελεσματική.
Οι καιροί που έρχονται θα είναι δύσκολοι. Στο χέρι μας είναι αν θα αλλάξουμε τη μοίρα μας.
* περιόριζε την ελευθερία των τραπεζών κρατώντας τες σε σκληρό περιορισμό ακόμα και μετά το 1956 για πολλά χρόνια, μέχρι την άρση του νόμου Glass-Steagal το 1990.
Υποβολή απάντησης