Είναι πραγματικά κρίσιμο, να μπορέσουμε να ορίσουμε την έννοια της ελευθερίας. Και αυτή η κρισιμότητα πηγάζει από την αναγκαιότητα της αντικειμενικοποίησης της έννοιας στο όνομα της κοινωνίας, αφού η χρήση της μοιάζει να διχάζεται σε δυο κόσμους. Αυτόν του ατομικισμού και τον άλλο του συλλογικού. Στην ουσία, από τον εσωτερικό μας κόσμο, τη κοινωνική και οικονομική μας συμπεριφορά, μέχρι ακόμα και το κόσμο των ιδεολογιών και τη πολιτική, η έννοια της ελευθερίας σύρεται κατακρεουργημένη, δεμένη αιχμάλωτη στο άρμα της όποιας εξουσίας… Ας προσπαθήσουμε να την απελευθερώσουμε λοιπόν, στο βαθμό που μας αναλογεί.
Ο τρόπος να ορίσουμε την έννοια της ελευθερίας δε μπορεί να είναι άλλος παρά ερμηνεύοντάς την. Και αυτό γιατί, πέρα από τις συγκρουόμενες απόψεις περί της ετυμολογίας της λέξης, και όσο κι αν η καταφυγή στην ετυμολογία αποτελεί συνήθως μιαν αποκαλυπτική για τα περιεχόμενα των εννοιών διαδικασία, στη προκείμενη περίπτωση η ετυμολογία της λέξης δεν δίνει εκείνα τα περιεχόμενα που αποκαλύπτουν τα ρηξικέλευθα νοήματα, εκείνα τα επικαλυμμένα από τις στρεβλώσεις που επιχειρούν ανέκαθεν οι όποιες δυνάμεις εξουσίας.
Θα προτιμήσω την ετυμολογία εκείνη που διαισθητικά μου ταιριάζει καλύτερα, αφού τα γνωστικά μου πάνω στο αντικείμενο κινούνται στο επίπεδο καταναλωτή της γνώσης αυτής και όχι του ειδικού: Η λέξη «ελευθερία» προκύπτει «παρά τό ἐλεύθειν ὅπου ἐρᾶ τίς», δηλαδή «να πηγαίνει κάποιος εκεί όπου αγαπάει/επιθυμεί».
(ἐλεύθω= ἐρχομαι, πορεύομαι / ἐρῶ= αγαπώ -> ἔρως)… Ο εξόχως περιγραφικός ορισμός της, δεν αποκαλύπτει κάποια ιδιαίτερα νοήματα, πέρα από το ζήτημα της δυνατότητας κίνησης όπου η διάθεση ορίζει.
Θα μπορούσε κάποιος με μια ευρεία ερμηνεία να αναλύσει και μεταφορικά τα νοήματα. Το «να ακολουθείς τη διάθεσή σου», είναι μία από αυτές, αλλά εδώ έρχεται κι ένα ερώτημα: πως διαμορφώνεται αυτή η διάθεση; Κι εδώ ο πονηρός συντάκτης βάζει μεροληπτικά το δικό του διακύβευμα. Η διάθεση αυτή διαμορφώνεται ατομικά ή συλλογικά; η απάντηση είναι ότι διαμορφώνεται ατομικά, εκπορευόμενη όμως από τη κοινωνική συνθήκη. Και αυτό γιατί ο άνθρωπος υπάρχει, επειδή είναι κοινωνικό όν. Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι η κοινωνικότητα είναι μέρος της σύστασής του, της βιολογικής του σύστασης. Η διανοητική διεργασία άλλωστε αναπτύχθηκε μέσα από την ανάγκη της επι-κοινωνίας. Συνεπώς κάθε διάθεση πέρα από αυτές της δίψας και της πείνας, διαμορφώνεται μέσα στα κοινωνικά πλαίσια, και είναι συνακόλουθη αναγκών, επιθυμιών κι εμπνεύσεων, που δημιουργούνται κοινωνικά.
Πέραν όλων αυτών, το σημαντικότερο είναι ότι το ον άνθρωπος, με τις μέτριες δυνατότητες που του παρείχε η φύση, δε θα μπορούσε να επιβιώσει, αν δεν οργανωνόταν σε ομάδες, και δε λειτουργούσε αλληλέγγυα και συνεργατικά με άλλους ανθρώπους. Η κοινωνική συμβίωση είναι εκείνη που το βοήθησε όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να αναπτύξει τη τεχνική του, τη νόησή του, τη γλώσσα του την επικοινωνία του, όλα συστατικά στοιχεία αυτού του ιδιαίτερα ξεχωριστού ζώου. Χιλιάδες χρόνια μετά, η κοινωνικότητα, είναι πια στοιχείο ταυτισμένο με τον άνθρωπο, θα μπορούσε να πει κανείς μέρος του γονιδιώματός του, με τη μεταφορική έννοια φαντάζομαι. Μιλάμε για μια «βιολογικά» κοινωνική φύση. Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι ο άνθρωπος οφείλει την ύπαρξή του στη κοινωνική συμβίωση, η αλληλεγγύη της οποίας αποτέλεσε το μυστικό της επιβίωσής του. Χωρίς αυτή ο άνθρωπος δε θα μπορούσε να υπάρχει με τη μορφή που υπάρχει σήμερα.
Έτσι, εξηγώντας τον άνθρωπο, μπορούμε να ερμηνεύσουμε και την έννοια της ελευθερίας. Η ελευθερία λοιπόν, αφού ο άνθρωπος είναι βιολογικά κοινωνικό ον, έχει κοινωνικό περιεχόμενο. Δηλαδή, το άτομο, πριν πράξει αυτό που θέλει για τον εαυτό του, «πριν πάει όπου αγαπάει», σκέφτεται το συνάνθρωπο, τους δικούς του, τους συγγενείς του, την ομάδα που ανήκει. Τα συνυπολογίζει και διαμορφώνει μια στάση. Μια στάση που έστω και με τις όποιες ατομικές, εγωιστικές, ατομιστικές , ψυχολογικές παραφωνίες, κινείται και καθορίζεται μέσα στα κοινωνικά πλαίσια. Μάλιστα αυτές οι παραφωνίες, ετεροκαθορίζονται από αυτά τα κοινωνικά πλαίσια, με εξαίρεση τις ανάγκες της πείνας και της δίψας. Ακόμα κι αν δε σκέφτεται συνειδητά τις κοινωνικές συνέπειες των πράξεών του, τουλάχιστον συμπεριλαμβάνει υποσυνείδητα και συνθετικά στις αποφάσεις του, το κοινωνικό περιβάλλον του. Αυτή η συμπερίληψη επιτυγχάνει όλες εκείνες τα ισορροπίες, που οδηγούν στη κοινωνική συμβίωση με πιο ουσιαστικό αποτέλεσμα το πολλαπλασιασμό του ανθρώπινου είδους.
Η ανθρωπότητα βάδισε στο σήμερα, διατηρώντας αυτές τις ισορροπίες που έχει το «βιολογικά» κοινωνικό ον άνθρωπος, παρά τις όποιες αυτοκαταστροφικές παραφωνίες , που αν τις εξετάσει κανείς σε βάθος, ήταν αντικοινωνικές εκδηλώσεις ατομικισμού. Οι πόλεμοι, οι γενοκτονίες, οι σφαγές, οι εκτοπίσεις, η αποικιοκρατία,, ο καπιταλισμός σαν οικονομικό σύστημα, οι θρησκευτικές αντιπαραθέσεις, η δουλεία, η αποικιοκρατία, η εξουσία, αλλά και κυρίως, η λεηλασία της φύσης ιδίως στις καπιταλιστικές κοινωνίες, είναι εκδηλώσεις ατομικιστικές, με την έννοια της επιδίωξης του ιδιοτελούς συμφέροντος (έστω κι αν αυτό εκφράζεται από άτομα ή ομάδες, όπως φατρίες, φυλές, έθνη, κράτη, εταιρείες, κτλ). Ως τέτοιες, και στο βαθμό που στρέφονται κατά άλλων ανθρώπων είναι αντικοινωνικές σε σχέση με το κοινωνικό όλον. Η ανθρώπινη ιστορία βρίθει από τέτοιες αντικοινωνικές εκδηλώσεις, και μάλιστα είναι γραμμένη από αυτές με μελάνι από ανθρώπινο αίμα. Σε αυτή την επίσημη μάλιστα ιστορία, προάγονται οι αξίες του ατομικού και ιδιοτελούς αντικοινωνικού συμφέροντος, η δύναμη της εξουσίας, ο πλούτος, και ηρωοποιούνται απάνθρωπες φονικές πράξεις συμπλεγματικών αυτοκρατόρων, τα επιτεύγματα πάμπλουτων εκμεταλλευτών ανθρώπων και της εργασίας τους, και άλλα προβληματικά.
Όμως, αν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί, θα παρατηρήσουμε ότι, όλες αυτές οι αντικοινωνικές εκδηλώσεις, κινούνται πάνω σε ένα στη βάση του συνεργατικό πλαίσιο, που η ιστορία -όπως γράφεται στα βιβλία, μοιάζει να αγνοεί. Κινούνται δηλαδή και γράφονται βασισμένες πάνω στον ήρεμο καμβά της ειρηνικής συνεργατικής και αλληλέγγυας κοινωνικής συμβίωσης. Μιλάμε για μεγάλες χρονικές περιόδους, σε εκτεταμένες περιοχές της γης, με εκατομμύρια ανθρώπους διαφορετικών φυλών, να συνεργάζονται για μια καλύτερη ζωή, χωρίς πολέμους, χωρίς συγκρούσεις, χωρίς σφαγές. Ακόμα και στις πιο έντονα σπαρασσόμενες από πολέμους περιοχές της γης μέσα στην ιστορία, θα βρει κανείς ένα εκτεταμένο σε χώρο και χρόνο υπόστρωμα ειρηνικής κοινωνικής συμβίωσης πάνω στο οποίο εκτυλίχθηκαν. Σε αυτή την ιστορία που μοιάζει μεροληπτικά να αγνοείται, οφείλει ο άνθρωπος τη μέχρι τώρα πορεία του, το πολλαπλασιασμό του, την ανάπτυξη της νοημοσύνης και των διανοητικών του επιτευγμάτων, ως τελικό αποτέλεσμα. Στη συνεργασία, και στην αλληλεγγύη. Και είναι στην ουσία η βάση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Αυτή την βάση οφείλουμε ως άνθρωποι να εκτιμήσουμε. Να εκτιμήσουμε δηλαδή αυτά που μας ενώνουν, και να τα επεκτείνουμε χωρίς ανταγωνισμούς, διαχωρισμούς και ατομικά συμφέροντα. Γι αυτό είναι απαραίτητο να καλλιεργήσουμε αυτό που εννοούμε ως ελευθερία, και να επεκτείνουμε ακόμη περισσότερο το περιεχόμενο, κάνοντάς το κοινωνική ελευθερία. Γιατί όσο πιο πολύ επεκτείνεται κοινωνικά η ελευθερία, τόσο αναπτύσσονται οι ατομικές δεξιότητες, ο φόβος μπαίνει στο περιθώριο και η δημιουργία και προσωπική ανάπτυξη παίρνουν τη θέση που τους αξίζει, ακόμα και για το πιο υποβαθμισμένο άνθρωπο.
Και όταν λέμε κοινωνική ελευθερία, εννοούμε εκείνη, με την οποία ο άνθρωπος συναισθάνεται ως προϋπόθεση της δικής του ελευθερίας την ελευθερία των άλλων. Γιατί ποιά ελευθερία είναι ευτυχία, αν δεν συμπεριλαμβάνει τη χαρά του κοινωνικού σώματος που μας περιβάλλει. Πόσο ελεύθεροι μπορούμε να είμαστε αν οι γύρω μας δεν είναι ελεύθεροι και συνεπώς χαρούμενοι κι αυτοί. Όσο πιο πολύ η ελευθερία επεκτείνεται κι αναπαράγεται μέσα στο κοινωνικό σώμα, τόσο η εχθρότητα ως εκδήλωση του ιδιοτελούς ατομικού συμφέροντος, μεταξύ των ανθρώπων αμβλύνεται.
Γι αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο για πολλούς από εμάς να αποδεχθούμε αυτή την αυτοκαταστροφική για τον άνθρωπο της «νεοφιλελεύθερης κοπής» επίθεση της «ατομοκεντρικής» ιδεολογίας της ελευθερίας. Της ελευθερίας να εκμεταλλευόμαστε το συνάνθρωπο, και όλοι μαζί τη φύση.
Και η επίθεση αυτή δεν οφείλεται σε τίποτε άλλα παρά στον αστικό τρόπο διαβίωσης, που μας έχει κάνει να ξεχάσουμε τις δυνάμεις της φύσης και το σεβασμό που τους οφείλουμε. Αυτός ο τρόπος έχει δημιουργήσει έπειτα από πολλές γενιές, αποπνικτικά μαζικά μητροπολιτικά περιβάλλοντα, κι ανθρώπους με στρεβλωμένη αντίληψη για τη φύση, αλλοτριωμένη συνείδηση από την εργασία, και με συμπλέγματα μειονεξίας απέναντι στους συνανθρώπους. Αυτά τα συμπλέγματα είναι που τρέφουν την αντικοινωνικότητα, που εμφανίζεται με τη μορφή ψευδο-ιδεολογιών, όπως είναι ο νεοφιλελευθερισμός.
Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ψευδοϊδεολογία, γιατί με καμία λογική δε μπορεί να εξυπηρετηθεί το κοινωνικό συμφέρον, αφού δεν εμπεριέχει κοινωνική αντίληψη της ελευθερίας. Και η κοινωνική αντίληψη της ελευθερίας προϋποθέτει την ελευθερία όλων, σε αντίθεση με τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που στο επίκεντρό της βρίσκεται το ατομικό συμφέρον και το ιδιοτελές κίνητρο. Μια τέτοια ιδεολογία όπως ο νεοφιλελευθερισμός, δεν είναι παρά απότοκο της σχισματικής μορφής κοινωνική παραφωνία, ενός μαζικοποιημένου μητροπολιτικού καπιταλιστικού πολιτισμού (ή βαρβαρότητας αν θέλετε…). Δεν είναι αφύσικο το φαινόμενο, αν κρίνει κανείς από τα 70 χρόνια απόστασης που χωρίζουν τις νέες γενιές από το τελευταίο πόλεμο και τις συνέπειές του.
Όπως και να έχει, θα πρέπει όσοι από εμάς αντιλαμβανόμαστε την ελευθερία ως κοινωνική, να αντιστεκόμαστε στους διαχωρισμούς και την ανταγωνιστικότητα που με μεθοδικότητα διασπείρεται, να μείνουμε απρόσβλητοι μπροστά στην αυστηρότητα που μια κοινωνία λιτότητας θέλει να αναπαράγει, να αντιμετωπίζουμε με απαξίωση κάθε συμπεριφορά που υποτιμά και προσβάλλει, ιδιαίτερα όταν γίνεται προς όφελος του εγώ.
Να μείνουμε σταθεροί στις αξίες μας, να μεγαλώσουμε τις παρέες μας, να λειτουργήσουμε αληθινά αλληλέγγυα κι ελεύθερα, να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες μας, να απολαύσουμε, κι ενωμένοι να υποδεχθούμε στοργικά, όσους απόκληρους τραυματίες και παρίες που θέλουν να επανενταχθούν, και που δυστυχώς παράγει η κοινωνία της αλλοτρίωσης και των διαχωρισμών. Να αμυνθούμε με αξιοπρέπεια, και να αντεπιτεθούμε στους ευαγγελιστές του ατομικισμού περιθωριοποιώντας τους. Στο χέρι μας είναι να φτιάξουμε τον κόσμο μας. Διακριτό και διαχωρισμένο, από τις κυρίαρχες αντιλήψεις που μας επιτίθενται. Έρχεται κοινωνικό σχίσμα. Θα πρέπει να κρατηθούμε μαζί, να υπερασπισθούμε την ελευθερία μας, και τις αξίες της.
Η ιδεολογία μας είναι το όραμά μας, η πολιτική μας στάση η φωνή μας, η συλλογική μας συμπεριφορά το καταφύγιό μας, και η συνομιλία με τον εαυτό, ο σκληρός πυρήνας του συνειδητού, το όπλο της ελευθερίας απ΄ όπου ξεκινάνε όλα. Πάνω εκεί θα πρέπει να φτιάξουμε τις χαρούμενες αξιοζήλευτες παρέες μας, και τις συλλογικότητές μας. Σύντομα θα έρθουν κι οι άλλοι.
Υποβολή απάντησης